Strefa dorośli



Diagnostyka

Nieinwazyjne badania diagnostyczne

Testy wysiłkowe

W niektórych przypadkach zaburzenia ukÅ‚adu krążenia wystÄ™pujÄ… tylko podczas obciążania organizmu wysiÅ‚kiem, np. podczas aktywnoÅ›ci fizycznej lub tylko w pozycji pionowej (obciążenie ortostatyczne). W zwiÄ…zku z tym zostaÅ‚y wypracowane metody badaÅ„, które w warunkach kontrolowanych imitujÄ… takie obciążenia, umożliwiajÄ…c diagnostykÄ™ tych zaburzeÅ„.
Innym zadaniem testów wysiÅ‚kowych jest oznaczenie wydolnoÅ›ci fizycznej – zarówno u osób zdrowych, jak i przewlekle chorych. Ci ostatni zyskujÄ… w ten sposób obiektywnÄ… informacjÄ™, w jakim stopniu mogÄ… korzystać z aktywnoÅ›ci fizycznej, tak aby sobie nie zaszkodzić. Wyniki badaÅ„ mogÄ… być również istotne przy wyborze zawodu.


Test pochyleniowy

Test pochyleniowy (test pionizacyjny) ma na celu monitorowanie procesów adaptacji ukÅ‚adu krążenia podczas zmiany pozycji z leżącej na stojÄ…cÄ…. Stosowany jest w celu diagnostyki krótkotrwaÅ‚ych omdleÅ„, których przyczynÄ… mogÄ… być nieprawidÅ‚owoÅ›ci w ukÅ‚adzie krążenia.
JeÅ›li wystÄ™pujÄ… znaczne zwężenia drogi napÅ‚ywu lub odpÅ‚ywu z lewej komory lub inne ostre, a istotne dla badania schorzenia, wówczas nie należy wykonywać tego testu.

StóÅ‚ pionizacyjny jest ruchomÄ… Å‚awkÄ… zaopatrzonÄ… w podpórkÄ™ na nogi i pasy bezpieczeÅ„stwa. Za pomocÄ… podÅ‚Ä…czonych elektrod rejestrowany jest zapis rytmu serca (EKG). Ponadto wykonywany jest automatyczny pomiar ciÅ›nienia krwi w odstÄ™pach czasowych mankietem naramiennym.

Test rozpoczynany jest fazÄ… spoczynku – w pozycji leżącej, dwie do trzech godzin po ostatnim posiÅ‚ku. Po osiÄ…gniÄ™ciu wyrównanych warunków wyjÅ›ciowych dla pulsu i ciÅ›nienia krwi nastÄ™puje pionizacja, która w zależnoÅ›ci od protokoÅ‚u badania wykonywana jest do pozycji wychylenia pod kÄ…tem od 60 do 90 stopni i trwa 30 do 45 minut. Na koniec stóÅ‚ pionizacyjny powraca do pozycji spoczynkowej.

Test pochyleniowy

 

JeÅ›li pacjent jest ku temu predysponowany, pionizacja może wywoÅ‚ać omdlenie. Dochodzi wtedy albo do nagÅ‚ego spadku ciÅ›nienia, albo do znacznego zwolnienia czÄ™stoÅ›ci rytmu serca, a w konsekwencji do zmniejszenia dopÅ‚ywu krwi do mózgu. W takiej sytuacji test zostaje przerwany. Natychmiastowe uÅ‚ożenie pacjenta gÅ‚owÄ… w dóÅ‚ pozwala zazwyczaj na caÅ‚kowite cofniÄ™cie siÄ™ nieprawidÅ‚owoÅ›ci.

Nie u wszystkich pacjentów z zaburzeniami ukÅ‚adu krążenia podczas tego badania ujawniajÄ… siÄ™ istotne zmiany. ProtokóÅ‚ badania uwzglÄ™dnia wówczas zwiÄ™kszenie obciążenia w pozycji stojÄ…cej poprzez prowokacjÄ™ farmakologicznÄ…. W celu obniżenia progu wywoÅ‚ania omdlenia podawane sÄ… leki przyspieszajÄ…ce puls lub poszerzajÄ…ce naczynia krwionoÅ›ne.

Dzięki wynikom testu pochyleniowego, dokumentującym rodzaj zaburzenia w układzie krążenia, można na tym etapie zakończyć diagnostykę i rozpocząć odpowiednie leczenie.


Ergometryczny test wysiÅ‚kowy/próba wysiÅ‚kowa

Elektrokardiograficzna próba wysiÅ‚kowa sÅ‚uży do obiektywnej oceny wydolnoÅ›ci fizycznej, np. u pacjentów z wadami serca, ale również z chorobami pÅ‚uc lub mięśni, oraz u zdrowych pacjentów. Ponadto wykonywana jest w celu sprawdzenia, czy wystÄ™pujÄ… zakÅ‚adane objawy zależne od obciążenia wysiÅ‚kiem i/lub czy terapia stosowana w zaburzeniach ukÅ‚adu krążenia, nadciÅ›nieniu, zaburzeniach rytmu, niedokrwieniu mięśnia sercowego i trudnoÅ›ciach w oddychaniu (np. w astmie) jest efektywna.

Obciążanie wysiÅ‚kiem nastÄ™puje na ruchomej bieżni lub na rowerze treningowym. Warunkiem przeprowadzenia badania jest sprawność fizyczna pacjenta i wspóÅ‚praca z jego strony. Badanie przeprowadza siÄ™ dwie do trzech godzin po ostatnim posiÅ‚ku. Pacjent powinien być ubrany na sportowo. Ponieważ w bardzo rzadkich przypadkach mogÄ… zostać wywoÅ‚ane niebezpieczne zaburzenia rytmu serca, podczas badania zawsze obecny jest lekarz, aby w razie potrzeby przeprowadzić akcjÄ™ ratunkowÄ….

 

Test wysilkowy

 

W niektórych wypadkach nie zaleca siÄ™ wykonywania testu wysiÅ‚kowego, aby uchronić pacjenta przed zwiÄ™kszonym ryzykiem wystÄ…pienia komplikacji. Tak jest w przypadku znacznego zwężenia drogi napÅ‚ywu lub odpÅ‚ywu z lewej komory, ciężkiego nadciÅ›nienia pÅ‚ucnego lub systemowego oraz ostrych i istotnych dla badania schorzeÅ„, np. infekcji z gorÄ…czkÄ….

Po dokÅ‚adnym objaÅ›nieniu przebiegu badania pacjent zostaje podÅ‚Ä…czony do EKG za pomocÄ… co najmniej czterech elektrod zamocowanych na skórze. Oprócz tego, w odstÄ™pach czasowych, nastÄ™puje pomiar ciÅ›nienia mankietem naramiennym. Wysokość porÄ™czy ruchomej bieżni czy wysokość siodeÅ‚ka roweru powinny być indywidualnie dopasowane do wzrostu.
Test rozpoczyna siÄ™ od powolnego marszu lub pedaÅ‚owania, a nastÄ™pnie stopniowo zwiÄ™kszane jest obciążenie pacjenta wysiÅ‚kiem, poprzez przyspieszanie bieżni i podnoszenie stopnia jej nachylenia lub poprzez zwiÄ™kszanie oporu pedaÅ‚ów na nacisk w rowerze treningowym.

Test zostaje zakoÅ„czony po osiÄ…gniÄ™ciu maksymalnej granicy wydolnoÅ›ci fizycznej i nastÄ™pujÄ…cej po nim fazie odpoczynku z mniejszym obciążeniem. Badanie może być również przerwane w każdej chwili na życzenie, jeÅ›li pacjent jest wyczerpany, bÄ…dź krytycznie wzrosÅ‚o nadciÅ›nienie tÄ™tnicze, a także przy spadku ciÅ›nienia, wystÄ…pieniu istotnych zaburzeÅ„ rytmu serca, pojawieniu siÄ™ oznak niedokrwienia mięśnia sercowego i zakÅ‚óceniach pracy urzÄ…dzeÅ„ monitorujÄ…cych pacjenta.

W ergometrycznym teÅ›cie wysiÅ‚kowym oceniane sÄ…: stosowna do wieku wydolność fizyczna oraz wystÄ™powanie istotnych zmian w ciÅ›nieniu krwi i rytmie serca w reakcji na wysiÅ‚ek fizyczny. Wyniki sÄ… analizowane i – w razie potrzeby – zalecana jest odpowiednia terapia. W ramach oceny fizjologicznej wydolnoÅ›ci w celu uprawiania aktywnoÅ›ci sportowej można uzyskać indywidualne zalecenia optymalizujÄ…ce trening.


Badanie spiroergometryczne

Podczas tego badania monitorowana jest nie tylko praca serca (zapis EKG), lecz także parametry wymiany gazowej oraz metabolizm energetyczny. ObowiÄ…zujÄ… te same kryteria kwalifikacji pacjenta do badania, jak dla testu wysiÅ‚kowego, z tymi samymi przeciwwskazaniami i zasadami przerywania testu. Obciążanie wysiÅ‚kiem jest poszerzone o niektóre elementy specyficzne dla ukÅ‚adu oddechowego.
Oprócz urzÄ…dzeÅ„ do zapisu EKG, pomiaru ciÅ›nienia i saturacji, potrzebna jest maska na twarz, za pomocÄ… której mierzy siÄ™ objÄ™tość oddechowÄ… i skÅ‚ad wydychanego powietrza (stężenie tlenu, dwutlenku wÄ™gla), które analizowane sÄ… komputerowo. Pobieranie krwi z małżowiny usznej sÅ‚uży ocenie równowagi kwasowo-zasadowej i stężenia kwasu mlekowego.

Spiroergometria

W teÅ›cie oceniany jest metabolizm tÅ‚uszczów i wÄ™glowodanów, z których w przemianach z udziaÅ‚em tlenu powstaje energia, umożliwiajÄ…ca ruchy mięśni oraz dwutlenek wÄ™gla. JeÅ›li tlenu jest za maÅ‚o, wÄ™glowodany mogÄ… być przetwarzane na energiÄ™ także bez udziaÅ‚u tlenu. Ten sposób jest mniej wydajny i powoduje gromadzenie siÄ™ kwasu mlekowego. Prowadzi do tzw. zakwaszenia i hamuje metabolizm energetyczny. Kwas mlekowy jest neutralizowany w procesie produkcji glukozy lub w obecnoÅ›ci tlenu spalany z wytworzeniem dwutlenku wÄ™gla.
Oprócz wartoÅ›ci mierzonych w ergometrycznym teÅ›cie wysiÅ‚kowym, podczas badania spiroergometrycznego monitorowane sÄ…: czÄ™stość oddechu, objÄ™tość wydychanego powietrza, a także nastÄ™pujÄ…ce parametry:

  • równoważnik wentylacyjny dla tlenu, czyli objÄ™tość wdychanego powietrza potrzebnego do pochÅ‚oniÄ™cia jednego litra tlenu, który sÅ‚uży jako miara wydajnoÅ›ci oddychania.
  • wskaźnik wymiany oddechowej, czyli stosunek wydychanego dwutlenku wÄ™gla do wdychanego tlenu w ciÄ…gu jednej minuty. Wskaźnik ten dostarcza informacji o tym, z jakiego źródÅ‚a pochodzi energia, czy z beztlenowej przemiany materii (przy wartoÅ›ciach >1, wówczas wydychana jest wiÄ™ksza ilość dwutlenku wÄ™gla niż wdychana tlenu), czy też z przemian tlenowych, przeważajÄ…cego spalania tÅ‚uszczów (0,7 do 0,8) lub wÄ™glowodanów (0,9 do 1,0). Dla sportowców wyczynowych najkorzystniejsze i najbardziej efektywne jest przeważajÄ…ce spalanie tÅ‚uszczów.
  • próg beztlenowy, czyli etap wysiÅ‚ku, w którym beztlenowe procesy metaboliczne zaczynajÄ… przeważać nad przemianami tlenowymi. Wskaźnik ten oznacza granicÄ™ dopuszczalnego obciążenia wysiÅ‚kiem, której przekroczenie wzmaga produkcjÄ™ kwasu mlekowego z powodu niedoboru tlenu.
  • szczytowe pochÅ‚anianie tlenu, czyli najwiÄ™kszy możliwy pobór tlenu na minutÄ™ pod maksymalnym obciążeniem jako miara wydolnoÅ›ci fizycznej, niezależnej od protokoÅ‚u ergometrycznego testu wysiÅ‚kowego.


Sześciominutowy test marszowy

Test ten sÅ‚uży sprawdzeniu wydolnoÅ›ci fizycznej zwÅ‚aszcza u pacjentów, którzy nie mogÄ… zostać poddani subiektywnie maksymalnemu obciążeniu, np. z powodu ciężkich wad serca, znaczÄ…cego nadciÅ›nienia pÅ‚ucnego lub po transplantacji serca.
Podczas testu marszowego mają zastosowanie te same kryteria, co w ergometrycznym teście wysiłkowym.
WypoczÄ™ty pacjent powinien maszerować w wybranym przez siebie maksymalnie dopuszczalnym tempie na poziomym terenie przez 6 minut. Monitorowane sÄ…: czÄ™stość rytmu serca i saturacja (nasycenie krwi tÄ™tniczej tlenem) oraz – przed rozpoczÄ™ciem i po zakoÅ„czeniu testu – czÄ™stość oddechu i ciÅ›nienie krwi. WczeÅ›niejsze przerwanie testu nastÄ™puje, jeÅ›li wystÄ…pi znaczny spadek saturacji (na pulsoksymetrze <80%), zmÄ™czenie, subiektywnie odczuwanie dolegliwoÅ›ci lub ciężkie zaburzenia rytmu serca.

Wynikiem testu jest przebyta odległość. Dzięki powtarzanym w odstępach czasowych pomiarom testu marszowego można monitorować efektywność stosowanej terapii lub wydolność fizyczną podczas naturalnego przebiegu choroby.

Autor: dr Arnulf Boysen, tłum. Monika Bystrzyńska
ŹródÅ‚o: „Moje dziecko ma wadÄ™ serca”
pod red.: prof. E. Malca, dr hab. K. Januszewskiej, M. Pawłowskiej