Opieka pooperacyjna

Powikłania po operacji kardiochirurgicznej

W okresie pooperacyjnym wykonuje się planowe badania diagnostyczne, oceniające wyniki operacji i wykluczające ewentualne powikłania. Oprócz podstawowych badań laboratoryjnych (morfologii, badania ogólnego moczu, gazometrii) i EKG, wykonuje się nieinwazyjne badania obrazowe: zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej oraz echokardiografię. Czasami do wyjaśnienia wątpliwości konieczne jest przeprowadzenie inwazyjnych badań układu krążenia (cewnikowanie serca) czy też tomografii komputerowej. Jednak najważniejszej oceny wyników operacji dokonuje lekarz na podstawie analizy stanu dziecka. Badania dodatkowe mają jedynie znaczenie pomocnicze.

Okres pooperacyjny to czas, w którym mogą wystąpić poważne powikłania związane bezpośrednio z przebytym zabiegiem operacyjnym. Do najczęściej występujących należą: obecność płynu w jamach opłucnowych (przestrzeniach pomiędzy płucami i ścianami klatki piersiowej), jamie otrzewnowej (przestrzeni pomiędzy jelitami w jamie brzusznej) lub w worku osierdziowym. Powikłania te są najczęściej objawami niewydolności krążenia w okresie przystosowywania się organizmu do nowych warunków anatomicznych. Uraz worka osierdziowego w czasie operacji wpływa również na powstanie swoistej reakcji zapalnej, której następstwem jest zwiększone wytwarzanie i gromadzenie płynu w okolicy serca. Płyn w jamach opłucnowych utrudnia dziecku oddychanie (powoduje duszność) i znacznie wydłuża okres rekonwalescencji.

Duża ilość płynu w worku osierdziowym może się stać przyczyną groźnego powikłania, tzw. tamponady serca, polegającej na ucisku serca przez płyn zgromadzony w jego okolicy. Duża ilość płynu w jamach opłucnowych, worku osierdziowym czy jamie otrzewnowej nie poddaje się zazwyczaj zachowawczym metodom leczenia (leki) i wymaga chirurgicznego usunięcia. W tym celu jednorazowo nakłuwa się jamę (stosując punkcję) lub zakłada do niej cienki dren, przez który zgromadzony płyn odprowadzany jest na zewnątrz. Zabieg ten nie wymaga zazwyczaj znieczulenia ogólnego (narkozy); wykonywany jest w pomieszczeniu zabiegowym na oddziale kardiologicznym z zastosowaniem znieczulenia miejscowego (dotyczącego tylko miejsca nakłucia/założenia drenu). Nietypowa lokalizacja płynu u małego dziecka stanowi wskazanie do przeprowadzenia zabiegu w warunkach sali operacyjnej w znieczuleniu ogólnym. Po kilku lub kilkunastu dniach, kiedy płyn przestaje się gromadzić (co potwierdza zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej i/lub badanie ultrasonograficzne), dren można usunąć. Niektóre wady serca (np. serce jednokomorowe) i operacje (np. operacja Fontana) w szczególny sposób predysponują do gromadzenia się płynów w jamach ciała. W rzadkich przypadkach może to trwać miesiącami, ale po ustąpieniu zazwyczaj nie obserwuje się tendencji do nawrotów.

Inne częste powikłanie to infekcja rany, która wydłuża i upośledza proces jej gojenia. Podstawowe znaczenie ma leczenie miejscowe, polegające na częstej zmianie opatrunków z użyciem środków antyseptycznych i antybiotyków. Opatrunki należy zmieniać codziennie (niekiedy kilka razy dziennie), korzystając z pomieszczenia zabiegowego na oddziale. Infekcje pooperacyjne mogą dotyczyć również innych narządów – płuc, dróg moczowych czy też przewodu pokarmowego, i są spowodowane nie tylko konieczną ingerencją w okresie okołooperacyjnym (wprowadzeniem ciała obcego do organizmu, np. założeniem cewnika do pęcherza moczowego), ale również upośledzeniem odporności po ciężkiej operacji, jaką jest prawie każda operacja kardiochirurgiczna. Infekcje układu oddechowego leczy się farmakologicznie (podając leki), a także z zastosowaniem tlenoterapii biernej i rehabilitacji oddechowej. Tlenoterapia bierna polega na podawaniu do oddychania mieszanki gazowej, wzbogaconej w tlen za pomocą tzw. wąsów tlenowych (rurek kończących się dwoma otworami w nosie dziecka) lub masek tlenowych, umożliwiających dodatkowo jednoczesne nawilżanie wdychanej mieszaniny powietrza z tlenem i wziewne podawanie leków.

Do rzadziej występujących powikłań po operacji serca należą zaburzenia rytmu serca i zaburzenia przewodzenia. Objawiają się one zbyt szybką, zbyt wolną lub nieregularną czynnością serca. W zdecydowanej większości spowodowane są one zaburzeniami elektrolitowymi lub przejściowym obrzękiem serca i ustępują samoistnie po kilku–kilkunastu dniach. Dzieciom, u których występuje duże ryzyko uszkodzenia układu przewodzącego w czasie operacji (np. przy skorygowanym przełożeniu dużych naczyń), zakłada się w czasie zabiegu na powierzchnię serca zakończenia przewodów rozrusznika (elektrody nasierdziowe). Przewody te wychodzą przez skórę w pobliżu rany operacyjnej.
W razie wystąpienia zaburzeń rytmu serca można je szybko podłączyć do rozrusznika i dzięki przewodzonym impulsom pobudzać serce do skurczów w rytmie narzuconym przez rozrusznik. Po przywróceniu prawidłowego rytmu i przewodzenia, elektrody odłączane są od rozrusznika; przez kilka dni pozostają jeszcze w ciele dziecka, stanowiąc zabezpieczenie w przypadku ponownego pojawienia się zaburzeń.

Jeżeli nie ma wątpliwości, że zaburzenia ustąpiły, elektrody można wyjąć w pomieszczeniu zabiegowym na oddziale. W przypadku dłużej utrzymujących się zaburzeń podaje się leki antyarytmiczne. Trwałe, nieustępujące nieprawidłowości w obrębie układu bodźcoprzewodzącego, przyczyniające się do niewydolności układu krążenia, wymagają wszczepienia rozrusznika i trwałej stymulacji serca.